Dlaczego Sejm uchwalił ustawę o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym, systemie gwarantowania depozytów oraz przymusowej restrukturyzacji?
Ustawa wprowadza do prawa krajowego dyrektywę o przymusowej restrukturyzacji (BRRD) oraz dyrektywę o systemach gwarantowania depozytów (DGSD). Polska jest zobowiązana do ich wdrożenia z racji członkostwa w Unii Europejskiej.
Dlaczego przyjęto dyrektywę BRRD?
Ostatni kryzys finansowy pokazał, że państwa członkowskie Unii nie miały odpowiednich instrumentów do likwidacji dużych instytucji finansowych zagrożonych bankructwem, które ze względu na swoją złą sytuację nie były w stanie samodzielnie kontynuować działalności. Jednocześnie występowało ryzyko systemowe. Istniały obawy, że niekontrolowane bankructwo instytucji „zbyt dużych, żeby upaść” spowoduje zagrożenie dla klientów i całej gospodarki. Nie mając odpowiednich instrumentów do dyspozycji, państwa członkowskie ratowały zagrożone podmioty ze swoich budżetów. Komisja Europejska uznała, że podatnicy nie powinni ponosić kosztów ratowania instytucji „zbyt dużych, żeby upaść”. Podjęto decyzję, że odpowiedzialność powinna spadać przede wszystkim na właścicieli i w dalszej kolejności na wierzycieli zagrożonych instytucji.
Przepisy dyrektywy BRRD zobowiązują państwa członkowskie do wyposażenia wyznaczonej instytucji w instrumenty umożliwiające przeprowadzanie przymusowej restrukturyzacji. Dzięki tym instrumentom będzie można lepiej kontrolować ryzyko systemowe.
Innym tłumaczeniem angielskiego terminu „resolution”, stosowanym zamiast „przymusowej restrukturyzacji”, jest „uporządkowana likwidacja”.
Jaką instytucję Sejm wyznaczył do przeprowadzania przymusowej restrukturyzacji?
Do realizacji tych zadań został wyznaczony Bankowy Fundusz Gwarancyjny.
Kiedy nowa ustawa weszła w życie?
Ustawa weszła w życie 9 października 2016 r.
Jakie podmioty mogą być objęte przymusową restrukturyzacją?
Przymusowa restrukturyzacja może objąć banki komercyjne i spółdzielcze, spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe (SKOK-i) oraz niektóre domy maklerskie.
Zawsze gdy w dalszej części dokumentu jest mowa o „zagrożonym podmiocie”, sformułowanie to może odnosić się do banku, SKOK-u lub domu maklerskiego.
Czym jest przymusowa restrukturyzacja?
Jest to restrukturyzacja działalności zagrożonego podmiotu, który nie jest w stanie dalej samodzielnie prowadzić działalności, w przypadku, gdy jego upadłość mogłaby poważnie zagrażać klientom i gospodarce.
W przymusowej restrukturyzacji dotychczasowi właściciele tracą na rzecz BFG swoje uprawnienia i muszą ponieść ciężar strat powstałych w podmiocie. „Zdrowa” i ważna dla klientów oraz gospodarki część jego działalności jest kontynuowana, pozostała podlega likwidacji.
BFG rozpoczyna przymusową restrukturyzację, jeśli jest to konieczne w interesie publicznym.
Co to znaczy, że przymusową restrukturyzację można przeprowadzić wyłącznie w interesie publicznym?
Działania przymusowej restrukturyzacji mogą być uznane przez BFG jako konieczne w interesie publicznym gdy są niezbędne do:
- utrzymania stabilności finansowej, np. zaufania do sektora finansowego,
- ograniczenia zaangażowania funduszy publicznych,
- kontynuowania funkcji uznawanych za krytycznie ważne,
- ochrony deponentów i inwestorów objętych systemem rekompensat,
- ochrony środków powierzonych podmiotowi przez jego klientów,
a osiągnięcie tych celów w takim samym stopniu nie jest możliwe w ramach nadzoru sprawowanego przez Komisję Nadzoru Finansowego (KNF) lub w drodze postępowania upadłościowego.
Jeżeli nie ma istotnego zagrożenia dla interesu publicznego, BFG nie podejmie interwencji. Instytucja finansowa zostanie zlikwidowana lub poddana procesowi upadłości.
Kto ponosi koszty przymusowej restrukturyzacji?
Kosztami przymusowej restrukturyzacji zostaną obciążeni, w podobny sposób jak w przypadku upadłości, w pierwszej kolejności właściciele zagrożonego podmiotu. Mają oni prawo i obowiązek kontrolować postępowanie zarządu, więc ponoszą odpowiedzialność za jego błędy. Właścicielami podmiotu są jego akcjonariusze, a w przypadku banków spółdzielczych i SKOKów – ich członkowie (spółdzielcy). Jeśli kapitał właścicieli nie wystarczy, obciążeni zostaną także wierzyciele zagrożonej instytucji.
Wyjątkowo, po wcześniejszym obciążeniu stratami właścicieli i wierzycieli, koszty restrukturyzacji mogą zostać sfinansowane ze specjalnego funduszu tworzonego z wpłat instytucji finansowych. Dopiero w ostateczności, np. gdy zagrożonych podmiotów jest więcej, jeżeli te źródła okażą się niewystarczające i gdy będzie to uzasadnione interesem publicznym, restrukturyzacja może być wsparta środkami publicznymi.
Czy koszty przymusowej restrukturyzacji banków i SKOK-ów mogą obciążać klientów indywidualnych, którzy wpłacili do nich swoje pieniądze?
W przypadku środków do kwoty będącej równowartością w złotych 100 tys. euro – nie. Środki klientów indywidualnych do tej kwoty są objęte gwarancją BFG i w żadnym wypadku nie mogą być naruszone.
Zawsze gdy w dalszej części dokumentu będzie mowa o kwocie 100 tys. euro, sformułowanie to oznacza równowartość w złotych kwoty 100 tys. euro.
A co z depozytami powyżej 100 tys. euro?
Zasadniczo depozyty powyżej 100 tys. euro nie są objęte gwarancjami BFG. W szczególnych przypadkach limit gwarancji może jednak być wyższy niż 100 tys. euro.
Ponadto ustawa wprowadza uprzywilejowanie depozytów powyżej 100 tys. euro należących do klientów indywidualnych oraz małych i średnich przedsiębiorstw w stosunku do pozostałych zobowiązań. Oznacza to, że środki powyżej 100 tys. euro klientów indywidualnych oraz małych i średnich przedsiębiorstw mogą pokrywać koszty przymusowej restrukturyzacji w ostatniej kolejności. Podmioty uprzywilejowane mogą zostać obciążone dopiero wówczas, gdy straty instytucji będą tak duże, że środki właścicieli i wierzycieli (innych niż klienci indywidualni oraz małe i średnie przedsiębiorstwa) nie wystarczą na ich pokrycie. W takiej sytuacji środki powyżej 100 tys. euro mogą zostać zamienione na akcje tego podmiotu, który będzie kontynuował działalność. Taką operację nazywa się konwersją zobowiązań. Środki powyżej 100 tys. euro mogą również w części nie zostać zwrócone klientom. Mówimy wówczas o częściowym umorzeniu zobowiązań.
Uprzywilejowanie środków powyżej 100 tys. euro obniża ryzyko, że klienci indywidualni lub małe i średnie przedsiębiorstwa będą obciążone kosztami restrukturyzacji banku lub SKOKu w zakresie nadwyżki ponad limit 100 tys. euro.
Co zrobić, aby uniknąć tego ryzyka?
Można podzielić większe środki, aby nie lokować wszystkich w jednej instytucji. Oszczędności są gwarantowane do kwoty 100 tys. euro niezależnie w każdym z banków i SKOKów.
Należy pamiętać, że nie są objęte gwarancjami inwestycje klientów w obligacje i inne papiery wartościowe instytucji finansowych.
Klienci powinni zwracać uwagę na kondycję swojego banku czy kasy – tak jak to robią wobec swoich kontrahentów. Banki i kasy mają obowiązek udzielać informacji o swojej sytuacji finansowej każdemu klientowi.
W jaki sposób BFG może prowadzić restrukturyzację?
W ramach przymusowej restrukturyzacji BFG będzie mógł:
- sprzedać akcje zagrożonego podmiotu,
- sprzedać działalność zagrożonego podmiotu lub jej część,
- utworzyć instytucję pomostową – specjalną instytucję, do której zostaną przeniesione dobre aktywa i zobowiązania (depozyty) zagrożonego podmiotu,
- obciążyć stratami właścicieli i niektórych wierzycieli zagrożonego podmiotu, tak aby odbudować jego kapitały i umożliwić mu dalszą działalność (ang. bail-in) – obciążenie stratami odbywa się przez umorzenie akcji właścicieli i ewentualnie konwersję lub umorzenie zobowiązań niektórych wierzycieli,
- przenieść wątpliwe aktywa do wyspecjalizowanej instytucji,
- wystąpić do sądu z wnioskiem o ogłoszenie upadłości lub likwidacji podmiotu pozostałego po sprzedaży całości lub części jego działalności,
- prowadzić likwidację nie kontynuowanej działalności podmiotu.
Jakie działania pomocowe realizował Fundusz przed wejściem w życie nowej ustawy?
W sytuacji zagrożenia niewypłacalnością BFG mógł jedynie wesprzeć finansowo przejęcie zagrożonego podmiotu przez podmiot silniejszy. Było to możliwe pod warunkiem, że wsparcie uznane zostało za zgodne z zasadami udzielania pomocy publicznej. Obecnie BFG może nadal wspierać finansowo restrukturyzację.
Jakie są nowe zadania BFG związane z przymusową restrukturyzacją?
W ciągu roku od wejścia w życie nowej ustawy BFG przygotuje plan przymusowej restrukturyzacji dla każdego podmiotu, który może być nią objęty. Fundusz co najmniej raz w roku będzie oceniał wykonalność planu. Jeśli podczas oceny stwierdzi, że pojawiły się przeszkody uniemożliwiające realizację planu, będzie mógł wydawać podmiotom wiążące zalecenia obligujące do ich usunięcia.
BFG będzie określał wielkość funduszy własnych i zobowiązań, które w pierwszej kolejności będą mogły pokrywać straty zagrożonych podmiotów, tzw. MREL (ang. minimum requirement for own funds and eligible liabilities).
BFG będzie pobierał od instytucji finansowych opłaty składające się na fundusze, z których może być finansowana przymusowa restrukturyzacja.
BFG analizuje informacje o instytucjach finansowych i współpracuje z KNF, aby wszelkie działania naprawcze i środki nadzorcze zapobiegały zagrożeniom dla działalności monitorowanych instytucji.
Co się stanie, jeśli w złej sytuacji znajdzie się bank zagraniczny będący właścicielem banku w Polsce?
Przeprowadzenie transgranicznej przymusowej restrukturyzacji obejmującej bank w Polsce nie jest możliwe bez wiedzy, zgody i aktywnego działania BFG. Sposób jej prowadzenia jest uzgadniany (w formie grupowego planu przymusowej restrukturyzacji) przez wszystkie organy przymusowej restrukturyzacji – w tym BFG – krajów, w których grupa bankowa prowadzi działalność.
W przypadku uruchomienia transgranicznego procesu restrukturyzacji BFG wyraża zgodę na sposób prowadzenia restrukturyzacji. Wykonuje także wszystkie działania restrukturyzacyjne dotyczące banku w Polsce. BFG może także podjąć samodzielne działania, jeżeli uzna, że propozycje organu właściwego dla grupy, do której należy polski bank, są nieodpowiednie.
Bezpośrednie skutki przymusowej restrukturyzacji zagranicznego właściciela dla banku w Polsce nie powinny być duże. Banki w Polsce mają wysokie kapitały i w większości wiele różnych źródeł finansowania. Są więc w niewielkim stopniu uzależnione od dopływu środków swoich zagranicznych właścicieli. W razie trudności zagraniczny podmiot może być zmuszony do sprzedania swojego banku w Polsce innemu podmiotowi – polskiemu bądź zagranicznemu.
Co zmienia się dla sektora finansowego w związku z przymusową restrukturyzacją?
Instytucje finansowe, które mogą być objęte przymusową restrukturyzacją, będą zobowiązane do spełniania dodatkowych wymogów – tzw. MREL. Będą także musiały odprowadzać składki na fundusze przymusowej restrukturyzacji.
Instytucje finansowe będą musiały uwzględniać zalecenia BFG, jeżeli Fundusz stwierdzi, że plan przymusowej restrukturyzacji może po stronie instytucji napotkać przeszkody podczas realizacji.
Czy przejmowanie zagrożonych podmiotów przez silniejsze instytucje nie doprowadzi do nadmiernej koncentracji w sektorze finansowym?
BFG każdorazowo będzie oceniał, czy rozpoczęcie przymusowej restrukturyzacji jest konieczne z uwagi na interes publiczny i czy możliwa jest likwidacja zagrożonego podmiotu lub poddanie go procesowi upadłości. Ponadto nie wszystkie instrumenty przymusowej restrukturyzacji prowadzą do wzrostu koncentracji rynku. W każdym przypadku Fundusz będzie konsultował się w sprawie zachowania konkurencji z Urzędem Ochrony Konkurencji i Konsumentów.
